Waarom doet ie dat? … of waarom doet ie het niet? Op zoek naar de oorzaak van ongewenst gedrag: het “Rijtje van Zeven”

[Update juli 2020]

Deze blog verscheen oorspronkelijk in 2014 als “rijtje van vijf”, maar inmiddels is het – al doende leert men! – een “rijtje van zeven” geworden. Vraag jij je wel eens af waarom je paard niet doet wat je graag zou willen? Dan geven deze 7 punten je vast een goed aanknopingspunt.

Het komt regelmatig voor dat mensen mij vragen wat ze aan ongewenst gedrag van hun paard kunnen doen. Of hoe het komt dat iets telkens maar niet lukt. Soms doen iets wat de ruiter helemaal niet gevraagd heeft of wat zelfs gevaarlijk is. En soms doet het paard juist iets niet terwijl de ruiter wel iets vraagt.

Het is natuurlijk een “oplossing” om dan maar hulpteugels of andere attributen te gebruiken waardoor het ongewenste gedrag onmogelijk wordt gemaakt of het gewenste gedrag wordt afgedwongen. Dat lijkt een “quick fix” maar eigenlijk is dat symptoombestrijding, want de oorzaak wordt dan niet weggenomen.

Liever ga je op zoek naar de oorzaak want als je die weet heb je de sleutel tot een permanente oplossing. Die oorzaak is niet altijd even duidelijk. Als je de lichaamstaal van je paard niet goed verstaat kom je al gauw in de verleiding om aannames te maken of blind adviezen van anderen te volgen. Elk paard en elk moment is anders en het is daarnaast altijd goed om een zo compleet mogelijk beeld te krijgen van wat er precies aan de hand is. Daarbij helpt dit “RIJTJE VAN ZEVEN”…

“If we understand that horses cannot separate the way they feel from the way they act, then we can start to see that unwanted behaviour is not bad behaviour at all.”

Is het pijn, angst, onbegrip, disrespect, verveling, ongewenst aangeleerd gedrag of jouw state of mind?

Er kunnen zeven dingen aan de hand zijn als je paard “rood licht” geeft:

    1. Pijn: hij wordt gehinderd door pijn of fysiek ongemak. Dat kan allerlei oorzaken hebben. Fysieke blokkades, spierpijn, niet goed passend harnachement, tegengestelde hulpen, te zware ruiter, insecten, gebrek aan coördinatie etc.
    2. Angst: hij vertrouwt zichzelf, de ruiter, de omgeving of de situatie niet, of is bang dat iets pijn gaat doen. Een punt dus van (zelf)vertrouwen.
    3. Onbegrip: hij begrijpt niet wat je bedoelt. Hij doet wat hij denkt dat je bedoelt of doet een nog onvolmaakte poging om het goede antwoord te vinden. Sommige paarden maken er echt een chaos van: ze willen het zo graag goed doen! Ze bieden je van alles aan in de hoop dat dat het goede is, en raken helemaal in de war als ze het niet kunnen vinden. Anderen bevriezen en durven niets meer. Vergeet nooit dat je paard in beginsel GEEN IDEE heeft van wat jij bedenkt of verwacht! Een punt van communicatie.
    4. Disrespect: Je paard heeft ‘andere plannen' dan jij, wil niet bij je zijn of komt juist te dichtbij, laat zich afleiden of biedt regelrecht weerstand. Een punt van . Let wel: dat is iets anders dan “de baas” zijn!
    5. Verveling: de interesse van het paard verdwijnt door te veel herhaling, te weinig variatie of progressie. Vooral een punt bij extraverte paarden.
    6. Ongewenst aangeleerd gedrag: Misschien wel de MEEST VOORKOMENDE REDEN VAN PROBLEMEN: onbedoeld en onbewust aangeleerd gedrag. Je paard leert elk moment, ook als je even niet oplet. Een punt van kennis en inzicht voor elke paardeneigenaar!
    7. Jouw eigen State of Mind: Last but not least: wat is jouw invloed? Die is vaak groter dan je denkt. Een punt van authenticiteit en persoonlijke ontwikkeling.

Je moet je bedenken dat je paard in principe instinctief handelt, gemotiveerd door zijn behoefte aan veiligheid, , spelen of eten. JE PAARD HEEFT IN BEGINSEL GEEN IDEE VAN JOUW PLAN, WENS, WAARDEN OF NORMEN! Beschouw het dus niet als ondeugd of ongehoorzaamheid als hij iets “fout” doet maar probeer je in de gevoelswereld van het paard te verplaatsen en check dit lijstje eerst aandachtig. Vraag je af wat hij je zegt:

“ik kan het niet”

“ik durf het niet”

“ik begrijp het niet”

“ik heb andere plannen”

“ik vind het saai”

“ik heb dit zo geleerd”

“ik hoop dat jij verandert”

Fysieke oorzaken altijd eerst uitsluiten

Het eerste punt is altijd als eerste aan de beurt. Als je oorzaken van pijn of fysiek ongemak niet uitsluit en behandelt blijven daardoor ontstane problemen natuurlijk altijd terugkomen. Een dierenarts, chiropractor, fysiotherapeut, osteopaat of andere deskundige kan je daarbij helpen. Wil je weten of je zadel of hoofdstel problemen veroorzaakt? Rijd dan eens met een barebackpad of ander hoofdstel (bijvoorbeeld ).

Hoe herken je deze oorzaken?

Om er achter te komen wat mogelijke oorzaken zijn is het van belang om gedragspatronen en bewegingpatronen goed te observeren. Observeer vooral wat er precies gebeurt voorafgaand aan het moment dat er echt problemen ontstaan. En wat gebeurt er dáár weer voor? Neem echt de tijd en concentreer je hierop, elke keer weer, zodat je eventuele patronen en signalen gaat herkennen. Het kunnen grote dingen zijn zoals de lijn strak trekken, scheef gaan lopen, staart scheef houden, hoofd schudden etc. Het kunnen ook veel subtielere dingen zijn zoals iets vertragen of versnellen, een starende blik, een oor wegdraaien, neusgaten optrekken, strakke mond, toegknepen staart, verkorten van passen, blokkerende etc. Hieronder staat nog een overzichtje van vaak voorkomende signalen bij angst en onzekerheid. In het geval van disrespect of verveling zie je deze tekenen meestal juist niet.

Waarom doet ie dat of waarom niet - rijtje van vijf

Op zoek naar oplossingen

Als je een idee hebt kunnen krijgen van de oorzaken heb je ook de sleutel naar mogelijke oplossingen. Het zijn altijd oplossingen op maat. Mocht je nog steeds geen idee hebben dan is het goed om een expert mee te laten kijken. Liefst eentje met een holistische blik: mentaal, emotioneel en fysiek.

In het algemeen kun je ervan uitgaan dat je paard geen weet heeft van het nut van wat jij met hem wil doen, dus het is belangrijk om te zorgen dat hij zich prettig en gewaardeerd voelt, ondanks de inspanning die je vraagt.

Gaat het om angst, gebrek aan (zelf)vertrouwen? Leer dan de basisprincipes van schriktraining en leer hoe je zelf je paard kunt laten ontspannen. Besef ook dat leiderschap een rol speelt. Je eigen angst of spanning kun je niet verbergen voor je paard. Vraag eventueel begeleiding voor verkleinen van je onzekerheid en het vergroten van je leiderschap.

Gaat het om onbegrip? Dan is de communicatie blijkbaar niet duidelijk. Het helpt dan om datgene wat je het paard wilt leren in kleine stukjes uiteen te halen en stap voor stap je paard te leren wat bepaalde hulpen betekenen. Vaak helpt het om hulpen of bewegingen eerst aan te leren vanaf de grond voordat je het vanuit het zadel vraagt. Altijd met een zo zacht mogelijke hulp beginnen maar ook doorgaan tot het echt duidelijk is. En vooral altijd precies op het goede moment (=bij het gewenste gedrag) belonen en stoppen!

Is het disrespect? Dan komt het op jouw rol als overtuigende en betrouwbare leider aan. Je moet uitzoeken wat de dingen zijn die de aandacht van je paard kunnen vasthouden en wat voor hem een echte is. Maar je moet ook scherp, snel en soms onverbiddelijk zijn. Op een akkoordje gooien kan soms wel maar in de meeste gevallen moet je zeer consequent – en dus voorspelbaar – zijn.

Heb je paard dat gauw verveeld is? Eigenlijk zijn dit vaak erg leuke paarden, extravert, nieuwsgierig en met voor humor. Een spelletje tussen de door, een sprongetje, spelen met een bal, maakt dat hij daarna wel weer even serieus mee wil doen. Ook afwisseling in het werk helpt. Rijd regelmatig buiten, longeer weinig, straf hem niet met stapmolens en zorg dat hij maatjes heeft en ruimte om te bewegen. Oefeningen tot vervelens toe herhalen is geen goed plan. Je moet een beetje creatief zijn en telkens nieuwe dingen doen of nieuwe vormen kiezen.

Merk je dat je paard dingen doet die jij echt vervelend vindt? Dan heb je wellicht te maken met gedrag dat jij zelf of iemand anders hem zonder het zo te bedoelen heeft aangeleerd. Veel mensen geven hulpen op een manier die er juist toe leidt dat paarden de hulp gaan negeren of verkeerd gaan uitleggen. De hulpen zijn aanhoudend en/of de timing van de beloning is precies verkeerd getimed of wordt niet als beloning ervaren. Ook wordt de boodschap die je paard je via lichaamstaal duidelijk probeert te maken vaak niet opgemerkt, in de wind geslagen of verkeerd geïnterpreteerd. Het goede nieuws is dat dit gedrag veelal ook weer te veranderen is. Hulp is hier vaak wel even voor nodig, want hier moet je heel precies voor zijn.

Je eigen state of mind is een punt apart. Paarden kunnen heel verschillend reageren op verschillende mensen. Ben je te druk, te snel, te flauw, te kribbig, onduidelijk, te luid of niet luid genoeg, onzeker of juist onverstoorbaar kalm, vriendelijk en helder? Klopt wat je aan de buitenkant doet met hoe je van binnen voelt (wat een paard voelt dat feilloos aan)? De meest belangrijke vaardigheid is dat je bewust kan schakelen in je gedrag zodat je kan zijn wie je paard op dat moment nodig heeft.

Tijd nemen levert tijd op!

Vaak nemen mensen niet de tijd om iets écht goed te doen terwijl ze wel tijd lijken te hebben om iets wat niet succesvol is telkens te herhalen … en daar ook telkens weer van te balen!
Als je altijd doet wat je altijd deed, krijg wat je altijd kreeg en blijft je paard zoals hij altijd bleef.

Neem de tijd die nodig is om de oorzaken echt te onderzoeken en problemen vanaf de basis te verhelpen. De tijd die je daarin steekt verdien je later driedubbel terug. En wat is er nou mooier dan te zorgen dat je perfect samen kunt werken met je paard?

Happy Trails!

Liesbeth Jorna
Sport & United

P.S. Het delen van artikel wordt erg op prijs gesteld, maar doe mij een plezier: vermeld erbij waar het vandaan komt: www.sporthorsemanshipunited.nl